I. Wprowadzenie
A. Definicja dysmorfofobii
Dysmorfofobia, zwana również zaburzeniem dysmorfofobii ciała (BDD), to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się obsesyjnym myśleniem o niedoskonałościach i wadach swojego wyglądu. Osoby cierpiące na dysmorfofobię często doświadczają silnego niezadowolenia z własnego ciała, co może prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych i społecznych.
B. Krótka historia i rozwój pojęcia
Po raz pierwszy termin „dysmorfofobia” został użyty w 1891 roku przez włoskiego psychiatrę Enrico Morselliego. Od tego czasu pojęcie to ewoluowało wraz z postępem w dziedzinie psychiatrii i psychologii, prowadząc do lepszego zrozumienia tego zaburzenia oraz rozwoju bardziej efektywnych terapii i interwencji. Dysmorfofobia jest dziś uznawana za jedno z tej skali zaburzeń psychicznych, które jest coraz lepiej rozpoznawane i leczone.
II. Co to jest dysmorfofobia?
A. Etymologia terminu
Termin „dysmorfofobia” wywodzi się z greckich słów: „dys” oznaczającego „zaburzenie” lub „brak”, „morfé” oznaczającego „kształt” oraz „phobos” oznaczającego „strach” lub „obawę”. Łącznie termin ten oznacza „strach przed zaburzeniem kształtu”, co odnosi się do obsesyjnych myśli i lęków związanych z własnym wyglądem.
B. Definicja kliniczna
W ujęciu klinicznym, dysmorfofobia to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się nieuzasadnionym i obsesyjnym przekonaniem o istnieniu poważnych wad w swoim wyglądzie. Osoby cierpiące na dysmorfofobię często postrzegają siebie jako o wiele mniej atrakcyjne lub bardziej zniekształcone, niż jest to w rzeczywistości. To zaburzenie często prowadzi do poważnych problemów emocjonalnych, społecznych i funkcjonowania codziennego życia.
III. Objawy dysmorfofobii
A. Objawy fizyczne
- Stałe porównywanie się z innymi – osoby cierpiące na dysmorfofobię często porównują swoje ciało z innymi, w szczególności z idealnymi obrazami promowanymi przez media. Często widzą tylko wady i niedoskonałości, niezależnie od tego, jak inni mogą ich postrzegać.
- Zniszczenie ciała i skóry – osobom z dysmorfofobią często przeszkadzają drobne lub wyimaginowane niedoskonałości na swoim ciele lub skórze, takie jak niedoskonałości skóry, blizny, znamiona lub asymetrie.
B. Objawy psychiczne
- Przejmowanie się wyglądem – osoby z dysmorfofobią mają obsesyjne myśli dotyczące swojego wyglądu. Mogą przez cały czas myśleć o swoich wadach i niedoskonałościach, czując przy tym znaczący niepokój i niezadowolenie.
- Zaniżone poczucie własnej wartości – dysmorfofobia może powodować silne poczucie wstydu, niskiej samooceny i przekonanie, że nie mają wartości jako ludzie z powodu swojego wyglądu.
C. Objawy behawioralne
- Unikanie sytuacji społecznych – ze względu na niepokój związany z własnym wyglądem, osoby z dysmorfofobią mogą unikać spotkań towarzyskich, publicznych wystąpień lub sytuacji, które mogą prowadzić do skupienia uwagi na ich wyglądzie.
- Regularne sprawdzanie w lustrze – osoby z dysmorfofobią mogą spędzać dużo czasu przed lustrem, dokładnie badając i szukać wad w swoim wyglądzie.
- Usiłowanie poprawy wyglądu – niektórzy ludzie z dysmorfofobią podejmują ekstremalne działania, takie jak operacje plastyczne lub intensywna kontrola wagi, aby poprawić wygląd swojego ciała.
IV. Przyczyny dysmorfofobii
A. Czynniki genetyczne
Dziedziczność – istnieje pewne prawdopodobieństwo, że dysmorfofobia może mieć podłoże genetyczne, co oznacza, że osoby, których bliscy krewni cierpieli na to zaburzenie, mogą mieć większe ryzyko rozwoju tego zaburzenia.
B. Czynniki środowiskowe
- Presja społeczna – wzmożona presja ze strony mediów, reklam, oraz społeczeństwa na osiągnięcie perfekcyjnego wyglądu fizycznego może przyczyniać się do rozwoju dysmorfofobii.
- Doświadczenie traumatyczne – negatywne doświadczenia lub traumy związane z wyglądem fizycznym, np. prześmiewanie się przez rówieśników, wyśmiewanie, komentarze czy ataki z powodu wyglądu mogą zwiększyć ryzyko rozwoju dysmorfofobii.
C. Czynniki psychologiczne
- Niskie poczucie własnej wartości – osoby z niskim poczuciem własnej wartości mogą być bardziej podatne na rozwój dysmorfofobii, ponieważ skupiają się na swoich niedoskonałościach i mają tendencję do przeceniania znaczenia wyglądu fizycznego.
- Zaburzenia psychiczne – istnieje związek między dysmorfofobią a innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, lęk czy zaburzenia odżywiania. Osoby z innymi zaburzeniami psychicznymi mogą być bardziej narażone na rozwój dysmorfofobii.
Warto zaznaczyć, że rozwój dysmorfofobii jest złożonym procesem, a przyczyny mogą być różne dla każdej osoby dotkniętej tym zaburzeniem.
V. Jak diagnozuje się dysmorfofobię?
A. Kryteria diagnostyczne DSM-5
DSM-5 (Diagnostyczny i Statystyczny Manual Zaburzeń Psychiczych) to podręcznik stosowany przez specjalistów do diagnozowania zaburzeń psychicznych. W celu zdiagnozowania dysmorfofobii, osoba musi spełnić następujące kryteria diagnostyczne według DSM-5:
- Stałe zainteresowanie lub zwracanie uwagi na co najmniej jedną pomniejszoną lub wyimaginowaną wadę fizyczną.
- Zaburzenie powoduje kliniczne istotne/cierpienie/szkody w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym, lub innych ważnych obszarach.
- Osoba przeżywa swoje zaburzenie jako nudne, znienawidzone lub nieakceptowalne, niechętnie rozmawia albo unika okazji związanych z jej szybkim ujawnieniem.
- Zaburzenie nie jest związane z lekkimi zaburzeniami percepcji lub z indywidualnymi pierwotnymi zaburzeniami rozwijającymi się w okresie dziecięcym/postaci życia młodzieńczego.
B. Proces diagnostyczny
Proces diagnostyczny zaczyna się zwykle od wizyty u specjalisty, takiego jak psychiatra, psycholog lub terapeuta. Podczas spotkania specjalista będzie starał się zrozumieć historię choroby i objawy, które do niej doprowadziły. Może on również użyć różnych narzędzi diagnostycznych (patrz punkt C), aby pomóc w diagnozowaniu dysmorfofobii. W niektórych przypadkach, lekarz może skierować pacjenta na badania diagnostyczne mające na celu wykluczenie innych chorób lub zaburzeń.
C. Narzędzia diagnostyczne
Narzędzia diagnostyczne stosowane w celu diagnozowania dysmorfofobii obejmują kwestionariusze i testy psychologiczne, takie jak:
- Kwestionariusz oceny dysmorfofobii (BDDQ) – to narzędzie, które pomaga w diagnozowaniu dysmorfofobii. Kwestionariusz obejmuje 19 pytań, które odnoszą się do wpływu zaburzenia na codzienne funkcjonowanie, poziom stresu i problemów z wykonywaniem codziennych czynności.
- Kwestionariusz ksobnościsie – to narzędzie, które pomaga w diagnozowaniu zaburzeń psychicznych związanych z poczuciem własnej wartości i zaburzeniami odżywiania. Kwestionariusz obejmuje szereg pytań dotyczących jedzenia, masy ciała i postrzegania swojego ciała.
- Test wrażliwości na krytykę (CTS) – to narzędzie, które pomaga w diagnozowaniu lęku związanego z krytyką. Test polega na zadaniu serii pytań dotyczących reakcji człowieka na krytykę zewnętrzną.
Wszystkie te narzędzia diagnostyczne są stosowane w celu oceny i zdiagnozowania dysmorfofobii oraz innych zaburzeń psychicznych.
VI. Leczenie farmakologiczne
A. Leki antydepresyjne
Antydepresanty mogą być stosowane w leczeniu dysmorfofobii, zwłaszcza jeśli występują objawy depresyjne u pacjenta. Pomagają w regulacji nastroju i zmniejszaniu objawów lękowych związanych z zaburzeniem.
B. Leki przeciwlękowe
Leki przeciwlękowe mogą być przepisane pacjentowi cierpiącemu na dysmorfofobię w celu zmniejszenia uczucia niepokoju i lęku związanego z obsesyjnymi myślami dotyczącymi wyglądu.
C. Inne leki
W niektórych przypadkach mogą być stosowane inne leki, takie jak leki stabilizujące nastrój lub leki wspomagające terapię, aby pomóc w radzeniu sobie z objawami dysmorfofobii. Warto skonsultować się z lekarzem psychiatrą w celu dobrania odpowiedniej terapii farmakologicznej.
VII. Leczenie psychoterapeutyczne
A. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
CBT jest jedną z najskuteczniejszych form terapii stosowanych przy zaburzeniach dysmorfofobicznych. Terapeuta pomaga pacjentowi w identyfikowaniu i zmienianiu myśli negatywnych oraz zachowań, które przyczyniają się do dysmorfofobii. CBT może pomóc pacjentowi w nauce radzenia sobie z obsesyjnymi myślami i obrazami dotyczącymi wyglądu.
B. Terapia ekspozycyjna
Terapia ekspozycyjna polega na stopniowym narażaniu pacjenta na sytuacje lub obiekty, które wywołują lęk związany z dysmorfofobią. Terapeuta pomaga pacjentowi stopniowo zmieniać swoje reakcje na te bodźce i uczyć się radzenia sobie z nimi skutecznie.
C. Inne formy terapii
Oprócz CBT i terapii ekspozycyjnej istnieją również inne formy terapii, które mogą być skuteczne w leczeniu dysmorfofobii, takie jak terapia interpersonalna czy terapia poznawcza. Istotne jest dopasowanie formy terapii do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta oraz współpraca z wykwalifikowanym terapeutą, który specjalizuje się w leczeniu zaburzeń dysmorfofobicznych.
VIII. Alternatywne metody leczenia
A. Terapie komplementarne
Czasem osoby cierpiące na dysmorfofobię mogą korzystać z terapii komplementarnych, takich jak joga, medytacja, akupunktura czy terapia sztuką. Choć terapie te nie są uznane jako główne formy leczenia dysmorfofobii, mogą wspomagać główne metody leczenia i pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z lękiem i stresującymi objawami.
B. Interwencje lifestyle’owe
Zmiany w stylu życia, takie jak regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i unikanie substancji mogą również wspierać leczenie dysmorfofobii. Zdrowy styl życia może pomóc pacjentowi w utrzymaniu równowagi psychicznej i fizycznej, co jest istotne w procesie leczenia zaburzeń psychicznych.
W przypadku korzystania z alternatywnych metod leczenia zaleca się konsultację z lekarzem lub terapeutą, aby upewnić się, że wybrane terapie są bezpieczne i mogą być skuteczne w kontekście leczenia dysmorfofobii.
IX. Rola wsparcia społecznego
A. Wsparcie rodziny i przyjaciół
Rodzina i przyjaciele odgrywają istotną rolę w leczeniu dysmorfofobii poprzez udzielenie emocjonalnego wsparcia oraz zrozumienia dla doświadczeń osoby cierpiącej na to zaburzenie. Wsparcie tych bliskich osób może pomóc pacjentowi w poczuciu akceptacji i zrozumienia, co może być ważne w procesie leczenia.
B. Grupy wsparcia
Grupy wsparcia skupione na osobach z dysmorfofobią mogą być wartościowym źródłem wsparcia emocjonalnego oraz możliwością dzielenia się doświadczeniami z innymi osobami z podobnymi problemami. Wspólna przestrzeń, w której można otwarcie rozmawiać o trudnościach związanych z dysmorfofobią, może przyczynić się do zmniejszenia poczucia izolacji oraz wzmacniać pozytywne strategie radzenia sobie z zaburzeniem.
C. Organizacje i zasoby internetowe
Istnieją organizacje i zasoby internetowe, takie jak strony internetowe, fora dyskusyjne czy grupy wsparcia online, które mogą zapewnić osobom cierpiącym na dysmorfofobię dostęp do informacji, wsparcia oraz możliwość porozmawiania z innymi osobami zmagającymi się z tym zaburzeniem. Dostęp do takich zasobów może być szczególnie cenny dla osób, które mają trudności w znalezieniu wsparcia w swoim otoczeniu.
X. Życie z Dysmorfofobią
A. Codzienne wyzwania
- Praca i edukacja: Osoby z dysmorfofobią mogą napotykać trudności w wykonywaniu zadań zawodowych lub skupianiu się na nauce ze względu na silne obsesje związane z własnym wyglądem. Zaburzenie to może wpływać na poziom stresu oraz koncentrację, co może utrudniać wydajność i osiągnięcia w pracy i szkole.
- Relacje interpersonalne: Dysmorfofobia może prowadzić do trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi. Osoby z tym zaburzeniem często mają niską samoocenę i trudności z zaakceptowaniem swojego wyglądu, co może wpływać na ich pewność siebie i relacje z innymi ludźmi.
B. Radzenie sobie z dysmorfofobią
- Techniki radzenia sobie: Osoby z dysmorfofobią mogą korzystać z różnych technik radzenia sobie, takich jak terapia poznawczo-behawioralna, medytacja, trening umiejętności relaksacyjnych czy stawianie sobie realistycznych celów. Takie techniki mogą pomóc w zmniejszeniu obsesji związanych z wyglądem oraz poprawie samoakceptacji.
- Strategie samoopieki: Dbanie o siebie jest ważnym aspektem radzenia sobie z dysmorfofobią. Osoby z tym zaburzeniem mogą eksperymentować z różnymi strategiami samoopieki, takimi jak regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, sen i odpoczynek, które mogą wpływać na ogólną równowagę emocjonalną i pozytywne samopoczucie.
C. Historie osób żyjących z dysmorfofobią:
- Przykłady indywidualnych doświadczeń: Opowieści i doświadczenia osób z dysmorfofobią mogą pomóc innym zrozumieć, że nie są sami w swoich myślach i emocjach. Poszukiwanie i czytanie o przykładach indywidualnych historii innych osób może być inspirujące i dodaje otuchy.
- Znane osoby z dysmorfofobią: Istnieją również znane osoby publiczne, które otwarcie mówią o swojej dysmorfofobii, co może być inspirujące dla innych i daje nadzieję, że można żyć pełnią życia pomimo tego zaburzenia. Takie osoby mogą stać się wzorem i źródłem wsparcia dla innych osób z dysmorfofobią.
XI. Dysmorfofobia a Społeczeństwo
A. Społeczne postrzeganie dysmorfofobii
- Stereotypy i uprzedzenia: Osoby z dysmorfofobią często spotykają się z negatywnymi stereotypami i uprzedzeniami ze strony społeczeństwa. Może to prowadzić do izolacji społecznej oraz braku zrozumienia i empatii ze strony innych ludzi.
- Wpływ mediów społecznościowych: Współczesne media społecznościowe mogą mieć duży wpływ na rozwój dysmorfofobii. Porównywanie się z idealizowanymi obrazami ludzi prezentowanymi w mediach społecznościowych może zwiększać poczucie własnej niskiej wartości i prowadzić do bardziej intensywnych objawów zaburzenia.
B. Edukacja i świadomość publiczna
- Kampanie edukacyjne: Kampanie edukacyjne mają na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat dysmorfofobii oraz edukację na temat jej objawów, skutków i sposobów radzenia sobie z nią. Doskonałym przykładem takiej kampanii może być udział psychologów w programach telewizyjnych czy publikacje artykułów na ten temat.
- Rola mediów w edukacji: Media mają istotny wpływ na kształtowanie opinii i postaw społecznych. Dlatego ważne jest, aby media angażowały się w edukację na temat dysmorfofobii poprzez publikowanie artykułów, programów telewizyjnych czy filmów, które są odpowiedzialne i przyczyniają się do zwiększenia świadomości i zrozumienia tego zaburzenia.
C. Wsparcie dla osób z dysmorfofobią
- Programy i inicjatywy rządowe: Rządy i instytucje publiczne mogą wspierać osoby z dysmorfofobią poprzez tworzenie programów terapeutycznych, dostęp do specjalistów oraz zapewnienie finansowego wsparcia dla osób, które potrzebują profesjonalnej pomocy.
- Organizacje non-profit: Istnieją organizacje non-profit, które specjalizują się w świadczeniu wsparcia dla osób z dysmorfofobią i ich rodzin. Dzięki takim organizacjom osoby cierpiące na to zaburzenie mogą znaleźć pomoc, wsparcie emocjonalne oraz informacje na temat dostępnych zasobów i form terapii.
XII. Nowe kierunki w badaniach
A. Badania genetyczne
Badania genetyczne mają na celu zidentyfikowanie genów związanych z ryzykiem wystąpienia dysmorfofobii. Istnieją już badania, które wykazują związek między pewnymi genami a cechami związanymi z dysmorfofobią, takimi jak niskie poczucie własnej wartości lub problemy z rozpoznawaniem emocji na twarzy innych ludzi.
Dalsze badania genetyczne pozwolą na bardziej szczegółowe zrozumienie związku między genetycznymi czynnikami ryzyka a dysmorfofobią oraz na skuteczniejsze identyfikowanie osób podatnych na rozwój tego zaburzenia. To z kolei może prowadzić do szerszej dostępności badań genetycznych oraz lepszej profilaktyki i terapii.
B. Innowacje w leczeniu
Pojedyncze formy terapii, takie jak terapia poznawczo-behawioralna oraz terapia skupiona na akceptacji i zaangażowaniu, od dawna są stosowane jako standardowe formy leczenia dysmorfofobii. Jednak w ostatnich latach pojawiły się nowe podejścia do leczenia.
Jednym z tych podejść jest terapia psychodynamiczna, która skupia się na głębszych kwestiach emocjonalnych i konfliktach, które leżą u podstaw zaburzenia. Inną innowacyjną formą terapii jest transkraniowa stymulacja magnetyczna, która polega na nieinwazyjnej stymulacji mózgu za pomocą impulsów elektrycznych. Ta forma terapii ma na celu poprawę elastyczności połączeń między neuronami odpowiedzialnymi za regulowanie emocji.
Rozwój technologii online, takich jak aplikacje mobilne i programy komputerowe, może również dostarczyć nowe możliwości leczenia dysmorfofobii. Na przykład, już istnieją aplikacje do monitorowania i zmniejszania lęków związanych z wyglądem, które pozwalają na samodzielne leczenie w domowym środowisku.
XIII. Wyzwania i możliwości
A. Bariery w badaniach
Jedną z głównych barier w badaniach nad dysmorfofobią jest nadal ograniczona ilość finansowania dostępnego na ten obszar. Zabrakło środków na przeprowadzenie innowacyjnych badań i testowanie nowych terapii czy technologii.
Kolejną barierą jest ograniczona liczba osób chętnych do udziału w badaniach. Osoby cierpiące na dysmorfofobię mogą odczuwać wstyd, lęk czy obawę przed odrzuceniem, co z kolei utrudnia rekrutację uczestników do badań.
B. Możliwości rozwoju nauki i medycyny
Pomimo wyzwań, istnieje wiele możliwości rozwoju nauki i medycyny w obszarze dysmorfofobii. Jedną z nich jest większa integracja interdyscyplinarna, łącząca wiedzę z dziedzin psychologii, psychiatrii, genetyki, neurobiologii oraz technologii medycznych.
Rozwój technologii, takich jak biomarkery genetyczne czy obrazowanie mózgu, pozwala na bardziej precyzyjne diagnozowanie i monitorowanie osób z dysmorfofobią. To otwiera nowe możliwości leczenia i personalizacji terapii.
Edukacja społeczeństwa na temat dysmorfofobii oraz walka ze stereotypami i stygmatyzacją związane z zaburzeniem mogą stworzyć bardziej przyjazne i wspierające środowisko dla osób zmagających się z tym problemem.
Stały postęp w leczeniu psychoterapeutycznym, farmakologicznym i technologicznym daje nadzieję na lepsze zrozumienie, diagnozowanie i leczenie dysmorfofobii w przyszłości.
XIV. Podsumowanie
A. Kluczowe wnioski:
- Dysmorfofobia, zwana także zaburzeniem dysmorficznym ciała, to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się obsesyjnymi myślami na temat wyglądu fizycznego oraz nieproporcjonalnym niezadowoleniem z własnego ciała.
- Zaburzenie to może prowadzić do znacznego cierpienia psychicznego oraz poważnych konsekwencji emocjonalnych i społecznych, takich jak depresja, lęki społeczne, izolacja społeczna czy myśli samobójcze.
- Rozpoznanie i leczenie dysmorfofobii jest kluczowe dla poprawy jakości życia osób cierpiących na to zaburzenie.
B. Znaczenie wczesnego rozpoznania i leczenia:
- Wczesne rozpoznanie dysmorfofobii pozwala na szybsze podjęcie leczenia oraz zmniejsza ryzyko pogorszenia się problemu i rozwinięcia dodatkowych zaburzeń psychicznych.
- Skuteczne leczenie, które może obejmować terapię poznawczo-behawioralną, farmakoterapię oraz wsparcie psychologiczne, jest kluczowe dla zapewnienia poprawy jakości życia osób zmagających się z dysmorfofobią.
C. Nadzieje na przyszłość:
- Dzięki stałemu postępowi w dziedzinie nauk medycznych oraz psychologicznych istnieją nadzieje na rozwój skuteczniejszych terapii oraz bardziej precyzyjnych metod diagnozowania dysmorfofobii.
- Wzrost świadomości społecznej na temat zaburzeń psychicznych, w tym dysmorfofobii, pozwala na większe zrozumienie oraz lepsze wsparcie dla osób dotkniętych tym problemem.
- Badania nad neurobiologią i genetyką mogą prowadzić do odkrycia biologicznych podstaw dysmorfofobii, co z kolei otwiera nowe możliwości leczenia i interwencji.
XV. Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
A. Czy dysmorfofobia jest uleczalna?
Dysmorfofobia może być zarządzana i leczona skutecznie, choć w niektórych przypadkach może wymagać długotrwałej terapii i zaangażowania. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie mogą pomóc osobom cierpiącym na dysmorfofobię poprawić jakość życia i zmniejszyć objawy.
B. Jak mogę pomóc bliskiej osobie z dysmorfofobią?
Wsparcie, empatia i zrozumienie są kluczowe w pomocy osobie z dysmorfofobią. Zachęcanie do skonsultowania się z profesjonalistą, np. psychoterapeutą czy psychiatrą, może być bardzo pomocne. Ważne jest unikanie krytyki i negatywnego komentowania wyglądu osoby dotkniętej tym zaburzeniem.
C. Jakie są najskuteczniejsze metody leczenia dysmorfofobii?
Najskuteczniejsze metody leczenia dysmorfofobii obejmują terapię poznawczo-behawioralną (CBT), farmakoterapię (np. leki przeciwdepresyjne) oraz terapię opartą na akceptacji i zaangażowaniu (ACT). Dla niektórych osób istotne może być również wsparcie psychologiczne czy grupowe terapie.
D. Czy dysmorfofobia może dotknąć dzieci?
Tak, dysmorfofobia może dotknąć osoby w każdym wieku, w tym dzieci. Istnieje wiele czynników, w tym genetycznych, środowiskowych oraz psychologicznych, które mogą przyczynić się do rozwoju zaburzenia dysmorficznego ciała u dzieci. Wczesne wykrycie objawów i interwencja jest kluczowa dla zapewnienia odpowiedniej pomocy dzieciom z dysmorfofobią.
E. Jakie są pierwsze oznaki dysmorfofobii, na które powinienem zwrócić uwagę?
Pierwsze oznaki dysmorfofobii mogą obejmować obsesyjne myśli na temat własnego wyglądu, częste porównywanie się z innymi, stosowanie niezdrowych diet czy nadmierną dbałość o wygląd. Inne objawy to unikanie spojrzeń w lustro, izolacja społeczna oraz silne niezadowolenie z własnego wyglądu. Jeśli zauważysz u siebie lub bliskiej osoby te objawy, warto skonsultować się z profesjonalistą.