Leki są bardzo kosztowne w związku z czym nienawidzimy ich marnować. By uniknąć kosztownych wizyt u lekarza po nową receptę zadajemy sobie często pytanie: czy coś złego wydarzy się jeśli połknę przeterminowane leki? Bardzo często jesteśmy zmuszeni to robić.
W poniższym artykule odpowiemy na ważne pytania.
- Co oznacza data ważności?
- Jaka jest siła działania i skuteczność przeterminowanych lekarstw?
- Czy to jest bezpieczne? Czy to nie jest toksyczne?
- Co w przypadku płynnych leków?
A także słów kilka o lekach, które nigdy nie powinny być wykorzystywane po upłynięciu czasu przydatności do spożycia.
Lekarze i firmy farmaceutyczne z powodu ograniczeń prawnych i z obawy przed odpowiedzialnością finansową nie będą aprobowali używania takich leków oraz powstrzymują się od komentowania ich bezpieczeństwa czy efektywności.
Co oznacza data ważności?
Data przydatności do spożycia wskazana przez producenta gwarantuje pełną skuteczność i bezpieczeństwo danego leku. W momencie gdy lek traci ważność musi mieć przynajmniej 90% swojej początkowej mocy przy odpowiednich warunkach przechowywania.
Data przydatności do spożycia nie wskazuje punktu w czasie w którym lek traci swoją moc, przestaje działać efektywnie lub staje się bezużyteczny.
Generalnie termin ważności leków to 2 do 5 lat od daty ich produkcji. Przepisy nie wymagają od producentów wskazania faktycznej długoterminowej siły działania i trwałości leków. Przykładowo, jeśli firma zdecyduje o dwuletnim okresie przydatności, nie ma ona konieczności testowania skuteczności leku poza tym terminem.
Jaka jest siła działania i skuteczność przeterminowanych lekarstw?
Siła działania lekarstw zmniejsza się już od momentu ich wyprodukowania i nie wzrasta spontanicznie w momencie przekroczenia terminu ważności.
Nie jest regułą iż przeterminowane leki tracą swą moc. Termin ważności jest jedynie zapewnieniem, że oznaczona siła działania leku jest stuprocentowa do wskazanego czasu. Z toku prowadzonych badań wynika, że przechowywane w optymalnych warunkach leki zachowują 90% swojej siły co najmniej jeszcze przez 5 lat od wskazywanej daty ważności, a czasami nawet dłużej. Wiele farmaceutyków zachowuje wiele ze swojej oryginalnej siły nawet przez 10 lat po upływie terminu ich ważności.
Istotne jest przechowywanie lekarstw w odpowiednich warunkach, dzięki temu nie stracą wiele ze swej mocy. Złym miejscem będzie łazienka i np. kuchenna szafka na leki ze względu na ciepło i wilgoć. Nie pozostawiaj leków w gorącym samochodzie. Najlepsze warunki stworzą miejsca suche i chłodne, z dala od światła. Leki płynne powinny być szczelnie zamknięte, a wszystkie razem trzymane w miejscu niedostępnym dla dzieci i zwierząt.
Uwaga: Kapsułki czy tabletki, czyli stałe postaci dawek są bardziej trwałe po upłynięciu terminu ważności niż leki występujące w postaci roztworu lub zawiesiny, które mogą nie zachowywać swoich właściwości po tym czasie.
Bezpieczne czy toksyczne?
Wbrew powszechnemu przekonaniu nie ma naukowych dowodów na to, że przeterminowane leki są toksyczne. Jeśli lek jest koniecznie potrzebny a pacjent nie jest w stanie zastąpić go, w większości przypadków nie będzie to niebezpieczne. Jeśli jednak przeterminowany lek jest stosowany w leczeniu chorób przewlekłych i zagrażających życiu takich jak: choroby serca, drgawki, poważne alergie, rozsądne będzie zgłoszenie się do lekarza po nową receptę.
Odnotowano jeden przypadek z 2015 roku gdy spowodowany chemiczną lub fizyczną degradacją, przeterminowany lek okazał się toksyczny dla człowieka. Chodziło o uszkodzenie kanalików nerkowych przez zastosowaną zdegradowaną tetracyklinę. Od tamtego czasu składowe tetracykliny tak zmodyfikowano, by nie stanowiły już problemu. Pocieszający jest brak innych doniesień o toksyczności przeterminowanych lekarstw, jednak nadal nie jest to dobrze zbadany obszar.
Płynne leki
Leki w postaci ciekłej jak roztwory lub zawiesiny, które zostały przygotowane przez dodanie rozpuszczalnika przed podaniem (np. jako zawiesiny antybiotyków do stosowania doustnego) są stosunkowo nietrwałe w stanie ciekłym. Z pewnością nie są tak stabilne jak leki w formie tabletek, proszku lub kapsułek.
W przypadku leków leczących schorzenia okulistyczne czynnikiem ograniczającym ich przydatność do użycia nie musi być stabilność leku ale nieosłabiona zdolność środka konserwującego do hamowania rozwoju drobnoustrojów.
Zastrzyki, które stały sie mętne lub odbarwione albo pojawił się w nich osad nie powinny być stosowane.
Leki, które nigdy nie powinny być spożywane po upływie ich terminu ważności
Niektóre leki mają wąski indeks terapeutyczny i małe spadki aktywności farmakologicznej mogą powodować poważne konsekwencje dla pacjenta. Uważne sprawdzanie daty ważności jest konieczne w przypadku poniższych lekarstw:
- Leki przeciwdrgawkowe – niski indeks terapeutyczny
- Dilantin, fenobarbitale – bardzo szybko tracą moc
- Nitrogliceryna – bardzo szybko traci moc
- Warfaryna – wąski indeks terapeutyczny
- Procan SR – przedłużone uwalnianie prokainamid
- Teofilina – bardzo szybko traci moc
- Digoksyna – wąski indeks terapeutyczny
- Leki na tarczycę
- Paraldehydy
- Doustne środki antykoncepcyjne
- Epinefryna – bardzo szybko traci moc
- Insulina – bardzo szybko traci moc
- Krople do oczu – oczy są szczególnie wrążliwe na bakterie, które mogą rozwijać się w roztworze gdy środek konserwujący ulega rozkładowi.
Uwaga: Leki przetrzymywane i spożywane długo po upływie daty terminu ważności mogą przyczynić się do wzrostu odporności organizmu na antybiotyki i w efekcie do niepowodzenia leczenia.
Podsumowując – leki przeterminowane, jak najszybciej oddajmy do apteki.