Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witaminy grupy B czyli Kowalscy świata witamin

Najliczniejsza rodzina (Grupa) witamin obdarzonych wspólnym mianownikiem grupy B; ich wspólna cechą jest rozpuszczalność w wodzie (podobnie jak witamina C)
Aby ułatwić Czytelnikom korzystanie z niniejszego poradnika jako kryterium kolejności opisu witamin z tejże grupy nie będzie stosowana kolejność chronologiczna odkrywania poszczególnych witamin z grupy B, ale kierować się będziemy kolejnymi numerami nadawanymi przez odkrywców poszczególnym witaminom.

A więc zaczynamy.

Witamina B1

Inne nazwy:

• tiamina
• czynnik przeciw beri-beri
• czynnik antyneurotyczny
• aneuryna.

Ze względu na specyficzne działanie rewitalizujące wit. B1 w stosunku do systemu nerwowego można ją też określić mianem „prysznica dla ducha”.
Witamina B1 rozpuszcza się w wodzie, odgrywa zasadniczą rolę w procesach oddychania tkankowego(głównie w przemianie węglowodanów), jest częścią składnika koenzymu karboksylazy (pirofosforanu tiaminy TPP)
Wzmaga czynności acetylocholiny– czyli substancji będącej przekaźnikiem nerwowym (neurotransmiterem) wytwarzanym z choliny.

Dla ciekawych – neurotransmiter ten powstaje poprzez połączenie choliny z kwasem octowym (estryfikacja) przy udziale enzymu zwanego acetylotransferazą choinową. Acetylocholina zajmuje receptory znajdujące się na błonie postsynaptycznej, powodując jej depolaryzację oraz umożliwiając przepływ impulsów.
Tiamina działa synergicznie (synergia oznacza współdziałanie, korelację czynników skuteczniejszych niż suma ich oddzielnych działań) z tyroksyną i insuliną, pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych. Tiamina przyspiesza gojenie się ran i wykazuje działanie uśmierzające ból. Przyjęty pokarm, nadużywanie alkoholu powodują opóźnione wchłanianie się witamin, natomiast obecność dwutlenku siarki (wina piwo lub w atmosferze) powodują rozkład witaminy B1.
Jest to pierwsza z odkrytych witamin, od której zapoczątkowano ich badanie i która zapoczątkowała nazewnictwo tych związków.

Jak pamiętamy ze wstępu, odkrywcą tejże „pierworodnej” witaminy był polski uczony Kazimierz Funk, którego badania nad chorobą beri-beri zainicjowały ogólnoświatowy przewrót w biochemii i medycynie na temat „żywin” czy też „małych cegiełek życia” – jak to pierwotnie nazywano witaminy.
Witamina B1 – nazwana tiaminą została wyizolowana z otrąb ryżowych (vide wstęp) i pionierska praca Funka na ów temat została opublikowana w roku, 1911 po czym w rok później została potwierdzona pracami zespołu uczonych japońskich, który tworzyli: Suzuki, Shimamura i Odake. W 1926 holenderscy badacze: Jansen i Donath wyizolowali z 300 kg otrąb ryżowych 100 mg krystalicznej wit. B1.

Kazimierz Funk – będąc niezaprzeczalnym liderem w zakresie badań nad witaminami, po swoim odkryciu prowadził dość tułaczy żywot. Po pierwszej wojnie światowej emigrował do USA, gdzie przez kilka lat prowadził badania nad rozmaitymi zagadnieniami związanymi z biochemią.
W 1923 roku odwiedził go przedstawiciel Ligii Narodów – dr Rajchman – który zaproponował Funkowi przeniesienie się do Warszawy i zorganizowanie tam placówki badawczej. Tę przeprowadzkę umożliwiło przyznanie Funkowi przez Fundację Rockefellera finansowego wsparcia, które umożliwiło zorganizowanie w Warszawie ośrodka badawczego Państwowego Zakładu Higieny. Dodatkowy – jakbyśmy to dziś określili – grand z tejże Fundacji wystarczył w zupełności na zorganizowanie wzorowo i nowocześnie wyposażonego Instytutu Biochemicznego w którym przeprowadzano badania nad hormonami, enzymami trawiennymi i oczywiście witaminami.

Za całokształt prac związanych z biochemią, duńscy uczeni w latach dwudziestych wysunęli kandydaturę Kazimierza Funka do Nagrody Nobla. W roku 1927 Funk przeniósł się do Paryża gdzie w ośrodku Rueil –Mailmaison rozpoczął badania nad zagadnieniami powiązanymi z hormonami, oraz nad insuliną, zaś w 1936 rozpoczął ponownie „amerykański rozdział życia” nawiązując współpracę z przedsiębiorstwem US Vitamin-Corporation. W uznaniu pracowitości i zasług Funka – ogłosił on bowiem drukiem ok. 200 prac – , utworzono „Fundację Funka do Badań Medycznych”, w której Funk badał przyczyny i rozwój chorób nowotworowych.W 1929 roku G. Hopkins podczas swojej prelekcji z okazji uzyskania Nagrody Nobla, stwierdził o Funku iż „uzyskał on zbyt mało uznania za swą fundamentalną pracę nad witaminami”.

Wzór chemiczny (sumaryczny) witaminy B1 to C12H17N4OS, zaś przybliżony wzór, który w 1911 Funk ustalił dla wit. B1 miał postać: C17H20 N2O7. – jak zatem widać był – w warunkach swoich czasów, bardzo blisko prawidłowego określenia jej budowy chemicznej.
W latach 1936-37 budowa tiaminy została potwierdzona syntezą wykonaną w pracowni Williama a także w dwóch niezależnych pracowniach Europy. Ze względu na jej istotny wpływ na system nerwowy człowieka została nazwana też aneuryną zaś jej druga nazwa – tiamina – pochodzi od zbitki dwu członów: Thios – gr. siarka i końcowki zaczerpniętej od słowa witamina.

Jaką rolę pełni w organizmie Tiamina ?

Tiamina jest niezbędna do tego by mózg i system nerwowy prawidłowo funkcjonowały. Tak jak w motoryzacji przewód paliwowy doprowadza paliwo do silników, tak tiamina doprowadza paliwo do mózgu i układu nerwowego. Mianowicie, umożliwia ona dopływ glukozy do naszego systemu nerwowego, która to glukoza jest dlań właśnie owym paliwem. Gdy nasz mózg nie otrzymuje właściwej ilości glukozy zdarza nam się wówczas zapominać o pewnych rzeczach, pojawiają się objawy depresji, ogarnia nas apatia i zmęczenie.

Dieta pozbawiona witaminy B1 skutkuje występowaniem wielu groźnych chorób – w tym beri-beri,(ostra postać charakteryzuje się zaburzeniami czucia osłabieniem mięśni kończyn/zwłaszcza dolnych/ uogólnionymi obrzękami jam ciała), zespołu Wrenickiego-Korsakowa.

Grypy ryzyka.

Osoby chorujące na cukrzycę, bądź mające problem z nadużywaniem alkoholu, osoby w podeszłym wieku, stosujący rygorystyczne diety /veganie i wegetarianie/ – powinni zwrócić baczniejszą uwagę na dostarczanie do organizmu odpowiednich ilości wit. B1.

Niedobór witaminy B1 czyli hipowitaminoza powoduje:

• zaburzenia oddychania tkankowego,
• zapalenie wielonerwowe
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, wątroby i serca,
• w przypadku nadużywania alkoholu – zespół Wrenickiego-Korsakowa,(zespół polegający na zaburzeniach CUN /centralny układ nerwowy/, osłabienie, przewlekłe zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji, przyspieszenie akcji serca)
• niewydolność krążenia, obrzęk kończyn górnych i dolnych,
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego, utrata łaknienia, nudności, wymioty, biegunki bóle brzucha, spadek wagi.

Nadmiar czyli hiperwitaminoza Witaminy B1

• osłabienie i przemęczenie
• zawroty głowy
• obrzęki,
• zaburzenia rytmu serca,
• nadmierna potliwość,
• nudności,
• uczucie trudności w oddychaniu.

Źródła witaminy B1

To głównie:

• produkty zbożowe, grubego przemiału wraz z otrębami, 
• mięso /szczególnie wieprzowina/, 
• rośliny strączkowate /groch, fasola,/ oraz gł. drożdże, 
• orzechy, 
• nasiona roślin strączkowatych, 
• ryby, 
• owoce i warzywa, 
• nasiona słonecznika, 
• szynka, 
• ziemniaki, 
• kiełki pszenicy, 
• orzechy ziemne, 
• płatki owsiane, 
• rodzynki, 
• wątróbka wołowa.

Tiamina jest gromadzona głównie w warstwie zewnętrznej ziaren, dlatego też procesy technologiczne polegające na łuskaniu i polerowaniu zubożają przetwory w tą witaminę.
UWAGA: alkoholi i taniny zawarte w herbacie (zwłaszcza mocnej) oraz siarczyny dodawane do przetworów i win – niszczą witaminę B1.
Organizm nie magazynuje wit. B1 gdyż jest ona rozpuszczalna w wodzie i jej nadmiar jest wydalany z moczem.
Magnez wspomaga działanie wit. B1 . Tiamina ściśle współdziała ze wszystkimi witaminami z grupy B.

Witamina B1 a cukrzyca.

Jako że wit. B1 czynnie uczestniczy w produkcji glukozy /która stanowi „paliwo” dla układu nerwowego/, jednym z objawów niedoboru tiaminy jest nieprawidłowe wykorzystanie glukozy. Cukrzycy, u których występuje niedobór tiaminy lepiej wykorzystują glukozę, gdy niedobór tiaminy zostanie wyrównany, ale jest to maximum występujących efektów. Dalsze podawanie tiaminy (powyżej norm referencyjnych) nie stymuluje dalszej poprawy stanu zdrowotnego diabetyków. U cukrzyków z prawidłowym poziomem B1 suplementacja tą witaminą nie przynosi także poprawy stanu ich zdrowia, zaś sama witamina nie pomaga w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi.

Dzienne normy referencyjne (DRI)

Niemowlęta

• od 0-do 12 miesięcy – 0,2-03 mg/dzień

Dzieci

• od 1-3 lat – 0,5 mg/dzień
• od 4-8 lat – 0,6 mg/dzień
• od 8 do 13 lat – 0,9 mg/dzień
• Dorośli od 1,2 mg/dzień do 1,4mg/dzień (kobiety ciężarne)
• Kobiety karmiące piersią – 1,6 mg/dzień – jako że wraz z pokarmem przekazują dziecku dużo wit. B1 .
• Seniorzy ze względu na to, iż starsze osoby rzadko kiedy odżywiają się prawidłowo (a większość tiaminy wchłania się z pożywienia) to w efekcie mogą u tej grupy wystąpić niedobory – objawami są wtedy najczęściej: splątanie, dezorientacja, zły sen i ogólnie złe samopoczucie, podanie suplementów wit. B1 powinno szybko usunąć owe objawy.

UWAGA: Osoby dializowane powinny przed suplementacja wit. B1 skontaktować się z lekarzem
Nie są znane wypadki wystąpienia zatruć wit. B1- przyjmowano ją w dawce 300 mg/dzień (to ponad 200 razy więcej niż prawidłowa dawka DRI) i nie zanotowano działań niepożądanych; nie ma jednak powodu by przyjmować tak wysokie dawki wit. B1 chociaż dawka ta (do 300 mg/dzień) uchodzi jeszcze za bezpieczną.

Zasadniczo – poza niektórymi chorobami – nie ma powodów do suplementacji wit. B1
Jako że większość z nas otrzymuje wraz z pożywieniem odpowiednie jej dzienne dawki, które na ogół zaspakajają DRI (referencyjne dzienne normy spożycia). Jednakże osoby należące do tzw. grupy ryzyka, powinny zwracać baczną uwagę na ew. niedobory tiaminy.