Witamina K – działanie i zastosowanie

Witamina
K

witamina
której nazwa literowa przyjęta w piśmiennictwie potocznym
pochodzi od duńskiego słowa koagulation określającego
krzepliwość krwi.

Pod
względem chemicznym witaminy z grupy K (K₁
i K₂)
są pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinionu.
Inne
nazwy:

• fitomenadion
  – witamina K1 – jest postacią wit. K występującą w roślinnych produktach
  spożywczych.
• menachinon
  – witamina K₂-to postać która jest
  wytwarzana w naszych jelitach,
• menadion –
  witamina K₃ – to syntetyk, ale bardziej aktywny
  niźli postacie witaminy K występujące naturalnie.

kości.
Annały medyczne
(czasopismo Lancet) notują także interesujące badania na temat
wit. K₂ w aspekcie zwalczania nowotworów.
Z
właściwościami witaminy K związana jest istotna sprawa wynikła z
istoty jej działania – witamina ta nie może być przyjmowana z
suplementami diety bądź lekami, które są substancjami
przeciwkrzepliwymi tj. zapobiegającymi aglutynacji płytek krwi
(sklejaniu się ich) więc ze wszystkimi lekami z grupy substancji
przeciwzakrzepowych jak warfaryna, heparyna czy w aspekcie ziołowym
przetwory miłorzębu japońskiego (gingko biloba), gdyż osłabiać
to będzie działanie tych leków a i sama wit. K nie będzie wówczas
prawidłowo funkcjonować.

Witamina K ma
swoiste działanie przeciwgrzybiczne.

Badania
nad mechanizmem przeciwzakrzepowego działania witamin K wykazały, iż
związki z tych grup przyspieszają syntezę protrombiny (czynnika
białkowego odpowiedzialnego za krzepnięcie krwi) a także
prokonwertyny (czynnik VII), czynnika Christmasa (czynnik IX) i
czynnika Stuarta (czynnik X), stąd witaminy z grupy K działają
przeciwkrwotocznie przy krwawieniach spowodowanych niedoborem
protrombiny.

Witaminom z grupy K przypisuje się
właściwości oksydoredukcyjne, oraz właściwości inaktywujące
niektóre enzymy zawierające grupy sulfahydrolowe które są
niezbędne przy procesach związanych z krzepliwością krwi
(przechodzenie fibrynogenu w fibrynę)

KRÓTKI KURS HEMATOLOGII – DLA
CIEKAWSKICH.

Mechanizm krzepnięcia krwi i tworzenia
się skrzepu jest dość złożonym procesem, gdyż szereg kaskadowo
następujących reakcji enzymatycznych powoduje wystąpienie
kolejnych reakcji fizyko-chemicznych gdzie przy współudziale
trombokinazy – tkankowej i tej pochodzącej z krwi – z protrombiny
powstaje trombina, powodująca przemianę płynnego fibrynogenu ,
białka występującego we krwi w stałą fibrynę.
Zasadniczo mechanizm krzepliwości krwi
sprowadza się do wystąpienia dwóch etapów, przy czym pierwszy
polega na wytworzeniu tromboplastyny i ta reakcję może być
zapoczątkowana przez 2 różne mechanizmy:

1. Reakcja przez kontakt wyzwalająca
   reakcję określaną jako tzw. drogi wewnątrzpochodnej w wyniku
   której powstaje tromboplastyna osoczowa.
2. drugą możliwością jest aktywacja
   przez czynniki tkankowe które wyzwalają tzw. reakcję drogi
   zewnątrzpochodnej, skutkująca wytworzenie w organizmie
   tromboplastyny tkankowej.

Następnie tromboplastyna wytworzona
w wyniku wskazanych wyżej reakcji: 1 (drogi wewątrzpochodnej –
kontakt powierzchniowy), lub 2 (droga zewnątrzpochodna –
uszkodzenia tkanki), wpływa w fazie drugiej na przejście nieczynnej
protrombiny (tzw. czynnik II) znajdującej się w osoczu krwi w
aktywną trombinę; jest to glikoproteina występująca w ustroju
ludzkim, ale i także jest uzyskiwana syntetycznie z krwi bydlęcej i
stosowana jest wyłącznie miejscowo w postaci tamponów
przeciwkrwotocznych, gdyż skutkuje natychmiastowe niemal wstrzymanie
krwawienia, stąd stosowanie w chirurgii tzw. gąbek trombinowych.

Ostatnim etapem jest omawianego
procesu jest wpływ trombiny na płynne białko znajdujące się w
osoczu krwi zwane fibrynogenem, które pod wpływem płynnej
trombiny przekształca się w stałą fibrynę.

Odwrotnością tych procesów jest
fibrynoliza czyli rozpuszczanie skrzepu przy udziale plazminogenu.

W warunkach prawidłowych w zdrowym
organizmie (bez uwzględnienia działania mechanizmów patogennych
lub wywołanych lekami z grupy substancji przeciwzakrzepowych) czas
powstawania skrzepu wynosi standardowo od trzy do ośmiu minut.

Niedobór witamin z grupy K

czyli hipowitaminoza może
występować przy stosowaniu antybiotyków i sulfonamidów, zwłaszcza
po ich podaniu doustnym, w upośledzonym wydalaniu kwasów
żółciowych, a więc przy żółtaczce zastoinowej, zespole złego
wchłaniania a także po zastosowaniu pochodnych dikumarolu –
antagonisty witamin z grupy K.

Objawy niedoboru witamin K: 

• widoczne
  zaburzenia w procesie krzepliwości krwi – krwawienia są
  długotrwałe, sączące i skrzepy tworzą się w znacznie
  wolniejszym tempie niż normalnie (3-8 min.). 
• Znacznie częściej
  występują siniaki (niekiedy bez przyczyny) 
• krwawienia z nosa, 
• krwiomocz i krwawienia wewnątrzjelitowe. 

Badania krwi w podstawowym
zakresie (czas krzepnięcia i stężenie protrombiny) są
identyfikujące dla niedoborów witaminy K. konkretną zaś przyczynę
tych niedoborów określają badania specjalistyczne.

Czynniki ryzyka:

Zwykle niedobory
wit. K występują rzadko ze względu na to, iż bakterie jelitowe z
reguły syntetyzują owe witaminy w pożądanej ilości. Niekiedy
noworodki nie mają odpowiednich ilości wit. K w swoich
organizmach, ze względu na brak w ich jelitach odpowiedniej flory
bakteryjnej, dlatego niekiedy po porodzie podaje się oseskom dzienną
porcję witaminy K w formie iniekcji.

Prócz tego
niedobory wit. K mogą wystąpić u osób których dieta składa się
ze zbyt niskiej ilości warzyw zielonych, lub u pacjentów
długotrwale leczonych antybiotykami, także grupę ryzyka stanowią
pacjenci z chronicznym chorobami wątroby lub osoby mające
upośledzone przemiany lipidowe.

• pacjenci
  chorujący na przewlekłe choroby wątroby – lekarz może
  zalecić suplementację wit. K (zastrzyki),
• osoby biorące leki obniżające
  poziom cholesterolu – omawiane leki hamują wchłanianie się witaminy K i
  innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A i E),
• pacjenci długotrwale leczeni
  antybiotykami (parę tygodni). Dotyczy to zwłaszcza takich antybiotyków jak, neomycyna,
  cefalosporyny a także antybiotyki z grupy tetracyklin – wybijają one florę bakteryjną odpowiedzialną
  za produkowanie w jelitach wit. K. Pomocne okazać się może w powyższych wypadkach
  spożywanie większej ilości zielonych warzyw.
• pacjenci leczący się na
  wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Crohna, ew. inną ciężką chorobę jelit.
  – skutkiem może być brak/niedostateczne wchłanianie wit. K z
  pożywienia – odpowiednia
  suplementacja może zaspokoić potrzeby organizmu. Należy
  porozmawiać na ten temat
  z lekarzem.
• płeć
  i grupa wiekowa – szczególnie
  kobiety są grupą narażoną w wieku średnim na niedobory wit. K. – patrz
  niżej badania pilotażowe. (źródła wit. K)

NADMIAR: hipowitaminoza K

 –
cechuje występowania skazy krwotocznej którą powoduje
hipoprotrombinemia charakteryzująca się częstymi krwawieniami z
nosa, a także z przewodu pokarmowego, oraz występowaniem
krwiomoczu. Przyczynami hipowitaminozy mogą być zatrucie
antywitaminami z grupy K, upośledzenie wchłaniania jelitowego
spowodowane żółtaczką mechaniczną, lub leczenie (długotrwałe)
antybiotykami doustnymi o szerokim spektrum działania.

NADMIAR: – Hiperwitaminoza

Jej głównym objawem jest zwiększenie
krzepliwości krwi (zakrzepica), hemoliza, uszkodzenie nerek
(białkomocz, krwiomocz, porfirynuria) wątroby jak i śledziony.

Dożylna iniekcja dużych dawek wit. K
może skutkować zaburzenia oddechu, bóle w klatce piersiowej a
nawet zejście śmiertelne.

ŹRÓDŁA witaminy K.

Głównym źródłem
witamin z grupy K (konkretniej fitomenadion) są zielonolistne
warzywa takie jak kapusta, jarmuż, szpinak, sałata czy też
brokuły, zaś z owoców truskawki. Pożywienie odzwierzęce zawiera
znacznie mniej witamin K i ich poziom jest uzależniony od karmy
którą spożywały zwierzęta, jednak w omawianym zakresie najwięcej
witaminy K zawierają żółtka ja, i wątroba.

Kobiety w średnim
wieku winny zwrócić baczniejszą uwagę na odpowiedni poziom wit. K
w ich organizmie. W badaniach przeprowadzonych na populacji 120.000
pielęgniarek w 1993 roku, wykazano iż kobiety w średnim wieku jak
i starsze, otrzymujące wraz z dietą duże ilości witaminy K
wykazywały znacznie większą odporność na ryzyko złamania kości
stawu biodrowego.

Produkty zawierające duże ilości
wit. K 

• liderem pierwszego
  miejsca jest zdecydowanie rzepa – ½
  szklanki zawiera 182 µg
  witaminy K co stawia ją na zdecydowanie pierwszym miejscu. 
• Kalafior
  surowy (½ szklanki) zawiera 96 µg, 
• olej sojowy – 1 łyżka – 76 µg, 
• szpinak – 74 µg, 
• kapusta surowa – (½ szklanki) 52 µg, 
• kiełki pszenicy (28 g) – 10 µg, 
• truskawki (1 szklanka) 21 µg
  , 
• ziemniak średni – 6 µg.

UWAGA!
Samodzielna suplementacja dawkami wit. K większymi niż 100 µg
dziennie może skutkować uszkodzeniami wątroby i toksycznym
zatruciem organizmu!

Witamina K a
osteoporoza.

Ochrona układu kostnego przez witaminę
K jest procesem złożonym. Witamina K jest czymś w rodzaju
policjanta na skrzyżowaniu, moderatora wskazującego gdzie i w jakie
miejsce skierować wapń płynący z pożywienia do organizmu.
Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym przyswajalność wapnia jest
także bor (zawarty w orzechach) i korzeń cykorii który również
zawiaduje – mówiąc w skrócie – przyswajalnością wapnia. Nadto
witamina K nie tylko kieruje ruchem wapnia w organizmie, ale też i
powoduje iż wapń tam pozostaje wbudowany na dłużej. Niedobory
witaminy K mogą – w pierwszym rzędzie doprowadzić do
paradentozy, która najczęściej spowodowana jest (prócz infekcji
bakteryjnych) niedoborem wapnia w organizmie, zaś w drugiej
kolejności do osteoporozy i ta postać niedoboru wapnia już jest
groźniejsza, bo w przypadku pierwszym grozić to może stopniową
utratą zębów, zaś w drugim przypadku może nam zagrażać utrata
gęstości kości, co w wieku senioralnym już się może wiązać z
bardzo poważnymi problemami zdrowotnymi. Niedobór witaminy K
skutkuje rozwój osteoporozy a także nieprawidłowe wytwarzanie
tkanki kostnej, a więc złą gospodarkę wapniem i nadmierną
kruchość i łamliwość kości. Dawką zupełnie bezpieczną dla
zdrowia, ale i zapewniającą dobrą budowę i regenerację tkanki
kostnej jest dawka 100 µg
dziennie.

Jednakże
osoby starsze, oraz obciążone ryzykiem zakrzepicy ew. udaru i
stosujące leki z grupy leków przeciwzakrzepowych (miłorząb
japoński, warfaryna, heparyna), winny pamiętać o tym iż leki z
tych grup blokują działanie witaminy K, co więcej, długotrwałe
stosowanie leków z tej grupy (najsłabiej z nich działa miłorząb)
może zwiększać ryzyko załamania żeber lub kręgosłupa.

W
takich przypadkach należy porozmawiać z lekarzem na temat
zwiększonego ryzyka osteoporozy.

Witamina
K a nowotwory.