Niezbędne
Nienasycone Kwasy Tłuszczowe NNTK mają różnorodne i bardzo istotne funkcje w
organizmie, i tak jak niektóre witaminy muszą być dostarczane do organizmu z
zewnątrz wraz z pożywieniem. Odgrywają one ważną rolę w budowie błon
mitochondrialnych i mikrosomów. Ich niedobór w organizmie może powodować szereg
niekorzystnych dla ustroju zmian (np. kruchość naczyń krwionośnych, zwłaszcza
kapilarnych (włosowatych), zaburzenia układu krążenia, zmiany o podłożu
dermatologicznym, spotęgowanie możliwości wystąpienia zmian o charakterze
miażdżycowym. Synteza eikozanoidów (substancji o 20 atomach węgla) również nie
mogłaby bez nich przebiegać – chodzi tu o substancje zwane tromboksanami,
leukotrienów i prostanoidów.
Tym
syntetycznym mianem określa się wielonienasycone kwasy tłuszczowe (kwas linolowy
– C18H32O2,
linolenowy – C18H30O2 i arachidonowy C20H35O2
– występujący głównie w świecie zwierzęcym) które są doprowadzane do organizmu
spoza ustroju i dlatego noszą nazwę nieodzownych kwasów tłuszczowych, lub też
zwane są zbiorczo witaminami F. Wzór ogólny CnH2nO2,
przy czym występują także nienasycone mające 1-4 podwójne wiązania.
Znane są także specjalne kwasy
tłuszczowe mające nieco inne wiązania. Występują głównie w olejach
roślinnych oraz w znikomej ilości w tłuszczach zwierzęcych. Z kwasu arachidonowego
powstaje w organizmie człowiek wiele aktywnych biologicznie substancji m.inn.
prostaglandyny, prostacyklina i tromboksany.
Znane są także tłuszcze w
skład których wchodzą specjalne kwasy tłuszczowe jak:
- Kwas rycynolowy – hydroksykwas mający grupę alkoholową
drugorzędową. Jest głównym składnikiem oleju rącznikowego Oleum Ricini. Ze
względu na zawartość kwasu rycynolowego olej rącznikowy jest rozpuszczany w
alkoholu etylowym. - Kwas czolmugrowy – o budowie cyklicznej – występuje w oleju z
nasion rosnących w krajach azjatyckich, znany jako lek przeciwtrądowy, kwasy te
działają również toksycznie na prątki gruźlicy. -
Kwas erukowy
– występuje głównie w oleju rzepakowym, jest toksyczny uszkadza mięsień serca i
nerki. Z powyższych względów poleca się stosowanie w kuchni do smażenia oleju
rzepakowego bezerukowego.
Witaminy z grupy F znalazły
szerokie zastosowanie w leczeniu schorzeń skórnych (wypryskowe zapalenie skóry,
łojotok, egzema, łuszczyca, owrzodzenie podudzi, czyraczność), oraz niektórych
schorzeń wątroby przy których najbardziej istotnym przejawem jest osłonowe
działanie na miąższ wątroby. Witaminy F obniżają poziom cholesterolu w surowicy
krwi i z tego względu bywają stosowane w dolegliwościach miażdżycy.
Olej lniany
Otrzymywany z wyciskanych na zimno nasion lnu
zwyczajnego ( Linum Usitatissinum) z rodziny Linaceae, powinien pochodzić z
pierwszego tłoczenia. Olej łatwo się utlenia na powietrzu i jest wrażliwy na
podwyższoną temperaturę. Olej zawiera kwasy tłuszczowe Omega 3, 6, 9 – NNTK
które wpływają na polepszenie krążenia krwi łagodzą stany zapalne stawów i
kręgosłupa, chronią skórę i śluzówkę przewodu pokarmowego, zaś zawarty w oleju
kwas gamma linolenowy przy sposobności wpływa korzystnie na transport impulsów
nerwowych, zmniejszając podatność nerwów na uszkodzenia skutkujące drętwienie
kończyn lub drżenie mięśni.
NNTK (Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe)
zawarte w oleju lnianym pomagają również w leczeniu choroby Parkinsona, oraz
zabezpieczają przed uszkodzeniem nerwów związanymi z cukrzycą a także
stwardnieniem rozsianym. Omega 3, 6, 9 wspomagają także leczenie stanów
zapalnych jelit, a tak już przy okazji NNTK mogą utrudniać powstawanie kamicy
żółciowej, co wiąże się ze zdolnością oleju lnianego do zmniejszania poziomu
„złego” cholesterolu LDL.
Nadto odnotować także należy korzystny wpływ NNTK Omega 3 na oczy- substancje zawarte
w oleju lnianym mogą obniżać ryzyko zapadalności na zwyrodnienie plamki żółtej
oczu.
Nie istnieją znane przeciwwskazania do stosowania oleju lnianego w okresie ciąży i karmienia
piersią.
Większość pacjentów skarżących się na dolegliwości reumatyczne pozytywnie reaguje na Omega
3 występujące w oleju lnianym. Już po stosunkowa krótkim czasie (kilka miesięcy)
zmniejszają się dolegliwości bólowe stawów, oraz znacznemu złagodzeniu ulega
poranna sztywność stawów.
Wpływ na psychikę
Dwa z najważniejszych neuroprzekaźników w naszym mózgu – serotonina
(5-hydroksytryptamina) i dopamina zbudowane są z odmiany Omega 3 -DHA, stąd niedobór Omega 3 może być przyczyną zaburzeń
nastroju, problemów z koncentracją, nadpobudliwości, a także skutkować
występowanie stanów depresyjnych.
Włosy, paznokcie i skóra.
Niski poziom NNTK może skutkować problemy dermatologiczne – suche i matowe włosy, a także być przyczyną
łamliwości i rozdwajanie się paznokci. Dostarczanie NNTK w odpowiedniej ilości
wspomaga utrzymanie zdrowego wyglądu skóry, może wspomagać leczenie egzemy,
łuszczycy, trądziku różowatego.
Nadto, występowanie w oleju lnianym enzymu alfa-reduktazy może spowolnić proces łysienia u mężczyzn. Dla
panów istotne jest także i to, iż substancje olejowe które występują łącznie z
NNTK mogą wspomagać i zapobiegać schorzeniom prostaty.
Olej lniany – a konkretniej jego odmiana tzw. olej lniany dr Budwig (budwigowy) jest olejem lnianym z
pierwszego tłoczenia tłoczonym na zimno i nieoczyszczonym przez filtrację co
oznacza iż ma lepszy stosunek zawartości kwasów z grupy Omega.
może być używany w
zastępstwie oleju lnianego budwigowego – podobnie jak ma się rzecz z olejami z
wiesiołka i ogórecznika.
bogatszy od oleju lnianego gdyż zawiera dodatkowo znaczne ilości wit E, oraz
kwasu alfa linolenowego i kwas izokenowy, co wyróżnia go spośród innych olejów
przy czym w zakresie zawartości NNTK mniej więcej powiela się z olejem lnianym
(duże ilości Omega 3,6,9.)
kolor złocisty, polecany do spożywania na zimno, najlepiej komponuje się ze
śledziami i cebulką.
nazwa lnianki to to: rydz, a także rydzyk, lennica, lnicznik, judra.
Olej z wiesiołka
Otrzymywany jest z nasion
wiesiołka dwuletniego (Onethera paradoxa). Zawiera 80 % NNTK w tym ponad 70%
kwasu linolowego, a co najbardziej istotne ok. 10% kwasu gamma linolenowego GLA
, który posiada bardzo korzystny wpływ na zmniejszanie dolegliwości o podłożu
alergicznym , wpływa także pozytywnie na skórę, zapobiegając w pewnej mierze
chorobom z autoimmunoagresji, w tym stwardnieniu rozsianemu.
Kwas gamma linolenowy (GLA)
łagodzi takę niekiedy dolegliwości związane z okresem pokwitania, nadto może
także zapobiegać zmianom na tle miażdżycowym.
Dzienne zapotrzebowanie na GLA
wynosi 600 mg.
Kwas gamma linolenowy
zawierają także nasiona i olej z ogórecznika lekarskiego, oraz nasiona porzeczki
czarnej.
Niektóre stany chorobowe
(cukrzyca, niedobór selenu, choroba alkoholowa) skutkują iż poziom GLA w
organizmie jest zbyt niski.
Kwas GLA bierze udział w
syntezie niektórych prostaglandyn które współuczestniczą w obniżaniu ciśnienia
krwi, wzmacniają układ odpornościowy oraz wykazują działanie przeciwzapalne.
GLA nadto wykazuje działanie
przeciwmiażdżycowe, obniżając „zły” cholesterol LDL, olej z wiesiołka wpływa
również na dobrą kondycję tkanki chrzęstnej, łącznej i właściwej – polecany jest
przy uszkodzeniach wiązadeł stawowych jak i ogólnie w chorobach reumatycznych.
Zapobiega także w pewnej
mierze wypadaniu włosów.
Jest wskazany do spożywania
przez kobiety w ciąży i matki karmiące – jego spożycie zwiększa ilość GLA i DGLA
w mleku karmiących, co ma istotnie korzystny wpływ na organizm dziecka.
Odpowiedni poziom GLA wpływa
redukcyjnie na ilość wydalanego przez skórę łoju, oraz redukuje także
występowanie tzw. zaskórniaków.
Zalecana do spożycia porcja
oleju to 1,5 grama dziennie. (ok. łyżeczki od herbaty)
Olej z ogórecznika
Olej ten tłoczony na zimno z
nasion ogórecznika lekarskiego (Borago Officinalis) z rodziny szorstkolistnych
jest wysoko skoncentrowanym źródłem kwasu gamma linolenowego GLA, stąd też
zalicza się go do specjalnej kategorii tzw. bioolejów.
W istotny i znaczący sposób
wspiera regenerację stawów (tkanka chrzęstna) i skóry, jest ze względu na wysoką
zawartość GLA polecany dla pań w wieku okołomenopauzalnym, gdyż znacznie
usprawnia przemiany metaboliczne, a nadto wywiera działanie znacznie łagodzące
dolegliwości związane z przekwitaniem, takie jak, zmiany nastrojów, uderzenia
gorąca itp.
Wszystkie właściwości oleju z
wiesiołka odnoszą się również do oleju z ogórecznika (patrz wyżej)
Wpływa także znacząco na stan
skóry i włosów, zatem można go również dodawać do karmy dla domowych pupili.
Olej arganowy
drzewa arganowego występującego wyłącznie w Afryce w południowo-zachodniej
części Maroka. Olej ów pozyskiwany jest z przypominających spiczaste oliwki
niejadalnych owoców. Składa się w 80 % z NNTK z grupy omega 6 i omega 9, głównie
z kwasu oleinowego (45 % zawartości) oraz kwasu linolowego (35%). Jest bogaty w
wit. E ( 670 mg/kg – dwa razy więcej niż w oliwie z oliwek); zawiera prawie 100
substancji czynnych w tym pięć grup związków antykancerogennych: karoteny
300mg/100 g, polifenole 5,6mg/100 g, sterole-160mg/100g w tym spinasterol,
stygmasterol, tokoferole 62 mg/100 g, alkohole triterpenowen150mg/100 g
tirukallol, a także beta-amirynę i butyrospermol.
zmniejsza poziom „złego” cholesterolu LDL, obniża wysokie ciśnienie krwi,
zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy i chorób serca, wzmacnia naturalną
odporność organizmu, łagodzi stany zapalne skóry i jej dolegliwości takie jak –
łuszczyca, egzema, trądzik, AZS oraz tzw. ciemieniuchę u dzieci., usprawnia
pracę komórek nerwowych, obniża ryzyko zachorowalności na choroby nowotworowe,
obniża ryzyko chorób serca i chorób układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie,
choroby Alzheimera i Parkinsona), pomaga leczyć zaburzenia przemian lipidowych
-obniżając poziom cholesterolu we krwi. Olej arganowy prócz właściwości
leczniczych posiada także liczne zastosowania kosmetyczne. Poprawia nawilżenie,
gładkość i elastyczność naskórka, wzmacnia włosy, może być stosowany jako lejek
do opalania, pomaga skutecznie zwalczać cellulit, zmniejsza i wygładza blizny i
rozstępy, działa kojąco na podrażnienia skóry, wzmacnia łamliwe i rozdwajające
się paznokcie.
arganowego: 5 łyżek soli morskiej, 5 łyżek olejku arganowego, do stosowania
raz-dwa razy na tydzień Po zmyciu ciepłą wodą wmasować w skórę kilka kropel
olejku.
Olej arachidowy
Olej ten pozyskiwany jest z
pozbawionych łupin orzeszków ziemnych Arachis hypogaea poprzez wyciskanie
ziarna. Jest to bezbarwna lub słabo żółta ciecz o słabym zapachu i smaku.
Orzeszki ziemne rosną w Afryce Zachodniej, zaś uprawiane są w Indiach, USA oraz
innych krajach.. Owoce (strąki) rozwijają się i dojrzewają pod powierzchnią
ziemi. Nasiona zawierają do 45 % oleju tłustego którego głównym składnikiem są
glicerydy kwasu olejowego (w tym kwasu arachidonowego), nadto 74-85 % NNTK oraz
wit. E, kwas foliowy magnez potas i miedź oraz fitosterole.
Zawiera także naturalny
przeciwutleniacz, resweratrol.
Jako uzupełnienie diety wspomaga odchudzanie, zapobiega nadciśnieniu i
chorobom serca, miażdżycy, poprzez obecność przeciwutleniaczy zapobiega chorobom
nowotworowym, wspomaga odporność, ma działanie antystresowe (magnez) oraz wpływa
korzystnie na skórę.
Olej kokosowy
Olej kokosowy pozyskiwany na
zimno jest tłoczony poprzez mechaniczne wyciskanie z wysuszonego miąższu kokosa
(kopry), posiada specyficzny smak i zapach, postać rafinowana jest pozbawiona
tych cech organoleptycznych; jest bezwonna.
Zawiera niewielkie ilości NNTK
i w związku z powyższym jest niewrażliwy na utlenianie ( i jełczenie), nie
wymaga więc przechowywania w lodówce i nadaje się do smażenia
Zawiera w swoim składzie 98 %
kwasów tłuszczowych a w tym między innymi – Kwas d-laurynowy 44-51%, kwas
mirystynowy 13-18% kwas palmitynowy 8-12% z czego kwas d-laurynowy zwiększa
naturalną odporność organizmu (znajduje się w mleku matki), zaś palmitynowy ma
działanie przeciwdrobnoustrojowe.